Elbasan, dono della Via Egnatia
Un ponte tra Occidente e Oriente nel cuore dell’Albania (con traduzione in lingua albanese)
Lo sapete che la città situata sulle rive del fiume Shkumbin (Albania), oggi conosciuta come Elbasan, celebra un compleanno importante in questo secolo? Proprio così, festeggia il suo duemillesimo anniversario. In questo lungo viaggio attraverso i secoli e i millenni ha cambiato denominazione, appartenenza, struttura sociale, religiosa ed ecconomica. In questo lungo viaggio solo Lei non è cambiata, "la grande Via", la Via Egnatia.
In questo articolo scelgo di usare il termine di "via" piuttosto che "strada" perché il viaggio storico di questa terra ha avuto luogo proprio sul pavé di questa via. La città oggi conosciuta come Elbasan è nata nel I secolo d. C. con il nome latino di Scampis. Essa sorse all’apoteosi della potenza dell’Impero Romano, di cui fece parte anche l’Illiria (Illyricum) dall’anno 167 a.C. Per secoli Scampis fu conosciuta solo attraverso gli scritti degli autori antichi, perché il tempo ne aveva occultato le tracce. Agli occhi delle nuove generazioni appariva come una leggenda, poiché non c’erano testimonianze visibili della sua esistenza.
È stato necessario un progetto unificato, italiano - albanese - greco - turco, per dare voce dopo quasi duemila anni a Skampis. Si tratta dell’iniziativa nota come “Festival internazionale Appia - Egnatia”, realizzata in collaborazione con specialisti della Università di Elbasan, quali Aleksandër Xhuvani, Riza Hasa e Albert Riska.
Il progetto si è focalizzato sulla Via Egnatia, la quale è servita come “filo di Arianna” per risalire alla comparsa della città e per portare alla luce reperti storici sepolti per secoli. Il lavoro che ne è scaturito è riuscito a dare testimonianza, attraverso le scoperte archeologiche venute alla luce, della nascita e dell’infanzia della odierna città di Elbasan. Gli esperti si sono trovati dinanzi ad un vero e proprio puzzle, un’intera città sotterranea, a dimostrazione del fatto che fosse uno dei più importanti centri urbani della tarda antichità. Tra le scoperte più considerevoli si annoverano una stele del I secolo d.C., il muro esterno del castello e la Basilica di San Pietro. Tali rinvenimenti hanno portato alla luce la vita della città nei primi cinque secoli. Grazie alle stesse è stata confermata la trasformazione da piccola mansione nel tragitto della Via Egnatia, sotto la juridizione di Durazzo, a città di cruciale importanza, che nel V secolo d.C. assunse il ruolo di centro episcopale.
Il ruolo della Via Egnatia, dunque, è centrale nello sviluppo e nella trasformazione di Skampis. Le costruzioni che vediamo oggi e quelle tuttora sepolte non sarebbero esistite se la Via Egnatia non fosse stata particolarmente rilevante all’epoca. Il castello di Elbasan è un tipico castro romano, fortezza difensiva a protezione della Via Egnatia. Le stele rinvenute appartenevano ai soldati che prestarono servizio in questo castro romano. L’aumento della popolazione contribuì allo sviluppo e alla trasformazione in città (civitas) di Skampis. A questo periodo risalgono gli edifici religiosi (la Basilica di San Pietro), quelli edili (le ville romane) e quelli commerciali (i magazzini).
La Via Egnatia ha funto da ponte di collegamento tra Occidente e Oriente. Prima Skampis e poi Elbasan hanno conosciuto un fiorente sviluppo vertendo attorno ad essa. Nel XV secolo anche gli ottomani, sotto il comando del Sultano Mehmet II, conquistarono il castro romano di Skampis giungendo nella città attraverso la Via Egnatia. Grazie all’importanza di questa via, Elbasan durante l’occupazione ottomana e la prima metà dello scorso secolo era una ricca città mercantile nonché la principale arteria economica dell’Albania.
Durante il periodo comunista, la Via Egnatia perse di rilievo perché l’economia della città fu focalizzata sull’industria pesante e non sul commercio. Negli anni ’90, però, l’aprirsi dell’Albania al resto del mondo mondo fece sì che ad avere la meglio fosse il commercio internazionale, per il quale fu nuovamente sfruttata la Via Egnatia. Questa volta fu addirittura assunta come modello per il progetto del “Corridoio 8”, che collega l’Albania, la Macedonia del Nord, la Bulgaria e la Turchia.
I duemila anni di vita di Elbasan sono un dono della Via Egnatia. Attraverso quest’ultima, infatti, la città poté fiorire. L’importanza della Via Egnatia ha determinato non solo lo sviluppo economico ma anche l’influenza politica e strategica nei secoli di Elbasan. Attraverso le testimonianze degli autori antichi e dalle recenti scoperte archeologiche è stato comprovato il ruolo vitale della Via Egnatia. L’odierno Elbasan e l’antico Skampis si possono considerare come un dono della Via Egnatia. Come ogni dono prezioso necessita di essere curato, preservato e messo in bella mostra senza lasciarlo sprofondare nel dimenticatoio.
Elbasani, dhuratë e Udhës Egnatia
A e dini se qyteti i ngritur në rrjedhën e mesme të lumit Shkumbin i njohur sot si Elbasan, feston ditëlindjen këtë shekull. Po, është e vërtetë feston ditëlindjen e tij të dymijtë. Në këtë udhëtim të gjatë mes shekujve dhe mijevjecareve ka ndryshuar emër, përkatësi, strukturë shoqërore, fetare dhe ekonomike. Në këtë udhëtim vetëm ajo nuk ka ndryshuar, "Udha e Madhe", Udha Egnatia.
Përgjatë këtij shkrimi zgjedh të përdor fjalën "udhë" në vend të fjalës "rrugë" sepse udhëtimi historik I kësaj cope toke ka ecur në kalldrëmin e kësaj udhe. Elbasani i sotëm lindi në shekullin e I të kësaj Ere me një emër tjetër, Skampis. Qyteti lindi në kulmin e fuqisë së Perandorisë Romake, pjesë e të cilës ishte edhe Iliria (Illyricum) që prej vitit 167 para erës së re. Për shekuj me radhë Skampis e njihnim vetëm nga të dhënat e shkrimeve të lashta, pasi koha I kishte mbuluar gjurmët. Brezat e rinj të cilët nuk kanë patur interes për historinë dhe arkeologjinë u dukej si legjendë sepse nuk shihnin të dhëna të prekshme.
U desh një projekt I përbashkët italian-shqiptar-grek-turk për ti dhënë zë pas thuajse dy mijë vjetësh Skampis-it. Projekti në fjalë quhej “Festivali Ndërkombëtar Appia-Egnazia ” I cili gjeti mbështetjen e specialistëve të Universitetit të Elbasanit, Aleksandër Xhuvani, Riza Hasa, dhe Albert Riska. Projekti kishte në qendër Udhën Egnatia, e cila shërbeu si filli Arjanes për të shkuar drejt gjenezë se qytetit, dhe për të nxjerrë në dritë dëshmi historike të mbuluar ndër shekuj.
Ky projekt arriti të vërtetojë me anë të zbulimeve arkeologjike lindjen dhe fëmijërinë e qytetit të sotëm të Elbasanit. Para syve të studiusve u hap një puzzle I vërtetë, një qytet I nëndheshëm I cili tregonte se qyteti kishte qenë një qendër e rëndësishme qytetare ne antikitetin e vonë. Ndër zbulimet më të rëndësishme ishin: stela varri të shekullit I të erës së re, muri I jashtëm I kalasë, Bazilika e Shën Pjetrit. Këto zbulime sollën në dritë pesë shekujt e parë të jetës së qytetit. Me anë të këtyre zbulimeve u konfirmua edhe transformimi nga një mansion I vogël në udhën Egnatia nën varësinë e Durrësit në një qendër qytetare të rëndësishme që në shekullin e V-të merr rolin edhe të një qendre peshkopale.
Roli udhës Egnatia është qendror në këtë zhvillim dhe shndërrim të Skampisit. Objektet që shohim sot dhe ato ende të mbuluara nuk do të ekzistonin në rast se Udha Egnatia nuk do kishte rëndësinë e saj. Kalaja e Elbasanit është një kastro tipike romake, fortesë mbrojtëse dhe strehuese në Udhën Egnatia. Stelat è varrit të zbuluara I përkisnin ushtarëve të cilët shërbenin në këtë kastro romake. Shtimi I popullsisë dhe çoi në zhvillimin dhe shndërrimin në qytet (civitas) të Skampisit çoi në ngritjen e objekteve të kultit (Bazilika e Shën Pjetrit), objekteve të banimit (vila), objekteve të biznesit (magazina).
Udha Egnatia ka shërbyer si urë lidhëse midis lindjes dhe perëndimit. Skampis dhe me vonë Elbasani janë zhvilluar duke pasur në epiqendër udhën Egnatia. Edhe turqit otomane nën komandën e e Sulltan Mehmetit II erdhën dhe e pushtuan kastrumin romak të Skampisit duke ardhur nëpërmjet Udhës Egnatia. Falë rëndësisë së kësaj udhë Elbasani përgjatë sundimit të Perandorisë Osmane dhe gjysmës së parë të shekullit të kaluar ishte një qytet I pasur tregtar dhe arterie kryesore ekonomike e Shqipërisë. Vetëm regjimi komunist ia humbi rëndësinë jetike Udhës Egnatia sepse zhvillimi ekonomik I qytetit u bazua tek industria e rëndë e jo tek tregtia. Në vitet 90’ hapja e Shqipërisë ndaj botës riktheu tregtinë e jashtme dhe shkëmbimet dhe sërish u shfrytëzua Udha Egnatia. Kësaj rradhe Udha Egnatia shërbeu si model i vënies në jetë të Korridorit 8, që lidh Shqipërinë, Maqedoninë Veriore, Bullgarinë dhe Turqinë.
Jeta dymijë vjeçare e qytetit të Elbasanit është dhuratë e Udhës Egnatia. Nëpërmjet saj është zhvilluar qyteti. Rëndësia e Udhës Egnatia ka përcaktuar jo vetëm ekonominë por edhe influencën politike e strategjike ndër shekuj të Elbasanit. Nga dëshmitë e autorëve antikë dhe zbulimet e fundit arkeologjike është faktuar roli jetik i Udhës Egnatia. Elbasani I sotëm dhe Skampisi antik mund të konsiderohen Dhuratë e Udhës Egnatia. Si çdo dhurate e çmuar lipset ta promovojmë dhe ta mbajmë me kujdes, mos e lëmë ta mbulojë pluhuri dhe harresa.
Lascia un commento
NB: I commenti vengono approvati dalla redazione e in seguito pubblicati sul giornale, la tua email non verrà pubblicata.