Abbiamo il piacere di intervistare un importante artista di caratura nazionale e internazionale, che ha sorpassato i confini del suo villaggio divenendo famoso e ammirato persino in Germania, Svizzera, Belgio, America, Paesi scandinavi e Australia. Baki Ymeri, conosciuto come “il Tuono di Bucarest”, è un talento genuino, che riscuote l’apprezzamento e l’affetto del pubblico albanese e non.
Lei è editore della rivista ”Albanezul – Shqiptari” (la più antica della nostra diaspora), pubblicista, traduttore e poeta. Ha cominciato ad occuparsi della letteratura come critico o come poeta?
All’inizio come poeta e dopo come traduttore e redattore di testi e recensioni. Sono pochi e conosciuti quelli come Rrugova, Qosja, Hyni Hoxha etc. ai loro tempi come sono oggi conosciuti Sabri Hamiti, Sali Bashota, Ramadan Musliu, Basri Çapriqi, Prend Buzhala, Nexhat Rexha, Halil Haxhosaj, Namik Selmani etc.
La letteratura albanese oggi si insegna come una letteratura nazionale in tutte le regioni dove vivono gli albanesi e in diaspora. Ciò avviene secondo una visione unificata o ci sono ancora differenze che ricalcano i confini vigenti nel 1912?
Come giornalista vedo che si è fatto un grande passo avanti per quanto riguarda l’insegnamento della lingua albanese e, perché no, anche alla formulazione delle domande nelle interviste. L’albanese letterario lo avete conosciuto anche prima, ma vedo che a volte ci sono delle differenze tra gli scrittori, che ripetono i medesimi sintagmi in una stessa frase. Le differenze sono sorte come conseguenza dei confini artificiali, ma ora queste si stanno sgretolando… in fondo, dopo l’inverno arriva la primavera e dopa la divisioni arriva l’unione.
Possiamo dire che oggi abbiamo completamente superato tutti i modelli di realismo socialista? Gli studiosi di letteratura albanese ingrandiscono o nascondono le conseguenze che la teoria del realismo socialista ha inevitabilmente lasciato su questa letteratura su entrambi le sponde del confine?
Fortunatamente, alcuni creatori di contenuti li hanno superati e, sfortunatamente, un numero insignificante ruota ancora attorno alle rispettive quote dei template. Per quanto riguarda la seconda domanda, vale la pena notare che esistono due categorie di ricercatori. Mentre una parte si occupa di grandezza e occultamento, l’altra parte (la più saggia) si impegna nella coltivazione di una vera letteratura, che ha dimenticato il realismo socialista.
Ha anche tradotto e visitato molte biblioteche a Bucarest. Cosa l’ha spinta a farlo e come concepisce la professione del giornalista?
Cosa mi ha spinto? La necessità di affermare i nostri valori nelle lingue straniere. Questo significa molto, perché dal 2004 ho pubblicato oltre 200 volumi di poesie di autori albanesi in lingua rumena e di poeti rumeni in albanese. A Bucarest ci sono molti autori rumeni che si occupano dell’affermazione della letteratura albanese. Per quanto riguarda la seconda domanda, vale la pena notare che il giornalista è il “cane più fedele” per la tutela della democrazia.
Le battaglie intellettuali sono rilevanti per la libertà della creatività e per le esperienze moderne nella letteratura albanese oggi?
La libertà di creatività è un diritto legittimo di ogni autore. Per quanto ne so, non ci sono battaglie intellettuali per la difesa di tale diritto. Non è appropriato per un vero giornalista scrivere di un evento senza essersi recato sul luogo dei fatti, né per me parlare delle rispettive battaglie senza vivere a Prishtina o Tirana. Quello che so è legato alla creatività dei veterani del giornalismo albanese di Bucarest, o dei titani del nostro lirismo durante il periodo del Regno: Asdreni, Lasgushi, Kuteli, etc. Abbiamo menzionato il Regno faccia a faccia, perché se il re fosse stato re, l’Albania oggi sarebbe unita e non divisa in cinque stati e vilayets.
Cosa significa per lei essere intellettuale, giornalista, analista, scrittore moderno, poeta moderno, traduttore moderno, saggista, ecc.?
Essere un poeta moderno o classico significa vivere un’esistenza sopra le righe, traducendo, scrivendo, pubblicando, montando, affermando e comunicando. Ma significa anche creare una famiglia, avere dei figli, percepire uno stipendio, avere un’auto e un conto in banca, così come una pensione per assicurarsi la serenità futura. Il che è sufficiente per noi, considerando che l’arcinoto Asdreni morì in miseria (1947), così come Nikola Naço (1913).
Cosa significa scrivere per lei in dialetto oggi?
È una domanda facile che richiede una risposta seria, quindi non oso rispondere, perché se rispondo, alcuni “amici” che coltivano Gegherisht invece della lingua letteraria unificata si ricongiungeranno con me. È loro diritto, come è nostro diritto, dire che la grande unione dei pedoni è stata creata anche attraverso l’unione dei dialetti e tale unione in termini linguistici è stata istituita dal 1972 in poi. Scrivere oggi in Tosk Albanese o Gegharkunik è come separare una donna dal suo sposo, facendoli giacere in letti separati.
Per quanto ne sappiamo, non lei non è attualmente membro dell’Accademia delle scienze e delle arti del Kosovo. Pensa che, considerando il suo spessore e la sua creatività poetica, le sia stato fatto un torto?
Per ottenere un simile titolo devi essere uno scienziato e un artista, e per me è sufficiente che io sia un membro della League of Writers of Kosovo, della League of Writers of Romania e, per essere un po ’auto-celebrativo, autore di innumerevoli articoli in Bota sot, Zemra Shqiptare, Gazeta Kritika, Gazeta Shqiptari ecc. Al momento, ho citato solo alcuni quotidiani famosi che sfoglio regolarmente, perché hanno un senso di selezione e pubblicazione di autentici valori letterari, politici e giornalistici.
Intervistë me Bubullimën e Bukureshtit
Ju jeni editor i revistës ”Albanezul – Shqiptari”, më e vjetra e diasporës sonë, eseist, publicist , përkthyes dhe poet. Keni filluar të merreni me letërsinë si kritik apo si poet?
Fillimisht si poet, pastaj si përkthyes dhe në fund si autor reçensionesh e parathëniesh, ngase kritikët e mirëfilltë janë të paktë dhe të mirënjohur, siç ishin Rugova, Qosja, Hyni Hoxha etj. në kohën e tyre, apo siç janë sot Sabri Hamiti, Sali Bashota, Ramadan Musliu, Basri Çapriqi, Prend Buzhala, Nexhat Rexha, Halil Haxhosaj, Namik Selmani etj.
A zhvillohet sot letërsia shqipe në trojet etnike e diasporë natyrshëm, si një letërsi kombëtare, si një e tërë, apo ende vërehen në të disa dallime, të cilat ishin kushtëzuara nga ndarjet që kishin sjellë kufijtë politikë të 1912-it?
Si gazetar, po e shoh se keni bërë një kërcim të madh kohëve të fundit, sa i përket përvetësimit të gjuhës letrare, madje pse jo, edhe formulimit të pyetjeve për intervistë. Shqipen letrare e keni njohur edhe më parë, por po shoh se ka kodra e kodra mes disa krijuesve që i përsërisin të njëjtat sintagma apo të njëjtin mendim 2-3 herë brenda një fjalie apo periudhe. Dallime ka patur si pasojë e kufinjve të mbyllur apo artificialë, por tani këto ndasi janë duke u shembur, sepse pas dimrit vjen pranvera, dhe pas ndarjes vjen bashkimi.
A mund të themi se sot i kemi tejkaluar plotësisht të gjitha shabllonet e realizmit socialist? A i smadhojnë apo i fshehin studiuesit e letërsisë shqipe pasojat që pashmangshëm ka lënë teoria e realizmit socialist në këtë letërsi në të dy anët e kufirit?
Për fat të mirë, disa krijues i kanë tejkaluar, dhe për fat të keq, një numër i parëndësishëm ende vërtitet në kotaret e shablonit respektiv. Sa i përket pyetjes së dytë, vlen të potencojmë se ekzistojnë dy kategori studiuesish. Derisa njëra palë merret me smadhime e fshehje, pala tjetër (më e mençura), merret me kultivimin e një letërsie dhe kritike të mirëfilltë që e ka qitur në harresë realizmin socialist.
Ju jeni marrë edhe me përkthime dhe keni vizituar shumë biblioteka të Bukureshtit. Çka ju shtyri dhe si e vlerësoni punën e gazetarit?
Çka më shtyri? Nevoja për afirmimin e vlerave tona në gjuhë të huaja, dhe kjo don të thotë shumë, sepse që nga viti 2004 kam botuar mbi 200 vëllime poetike të autorëve shqiptarë në gjuhën rumune dhe të poetëve rumunë në gjuhën shqiepe. Përndryshe, në Bukuresht i kemi edhe disa krijues të mirëfilltë rumunë që merren me afirmimin e letërsisë shqipe. Sa i përket pyetjes së dytë, vlen të theksojmë se gazetari është qeni më besnik për mbrojtjen e demokracisë.
A janë aktuale betejat intelektuale për lirinë e krijimtarisë dhe për përvojat moderne në letërsinë shqipe sot?
Liria e krijimtarisë është një e drejtë legjitime e çdo krijuesi. Ku ta di unë, ka po nuk ka beteja intelektuale për një liri të këtillë. Gazetarit të mirëfilltë nuk i ka hije të shkruajë për një ngjarje pa qenë në vendin e ngjarjes, dhe as mua të flas për beteja respektive pa jetuar në Prishtinë apo Tiranë. Ajo që di unë ndërlidhet me krijimtarinë e veteranëve të gazetarisë shqiptare të Bukureshtit, apo të titanëve të lirikës sonë gjatë kohës së Mbretërisë, Asdreni, Lasgushi, Kuteli etj. E përmendëm Mbretërinë sa për sy e faqe, sepse pot ë ishte mbreti mbret, Shqipëria sot do të ishte e bashkuar dhe jo e ndarë në pesë shtete e vilajete.
Ç’do të thotë për Ju të jesh intelektual, gazetar, analist, shkrimtar modern, poet modern, përkthyes modern, eseist, etj?
Nuk më pëlqejnë lavdëratat, sepse këto epitete përmenden edhe më lart. Të jesh poet modern apo klasik, don të thotë të krijosh familje, fëmijë, inkuadrim, rrogë, automobil, para në bankë, pension dhe një jetë normale. Kurse ne në vend të një jete normale çojmë një jetë të çuditshme, duke përkthyer, shkruar e botuar, duke redaktuar, afirmuar dhe komunikuar, gjë që na mjafton, siç i mjaftonte edhe Asdrenit në kohën e tij një jetë e këtillë. E di se Ju impresionon jeta e Adrenit që vdiq në varfëri dhe mjerim (1947), siç vdiq edhe Nikolla Naço (1913)/
Çka do të thotë për Ju të shkruash sot në gjuhën dialektore?
Është një pyetje e lehtë që kërkon një përgjigje të rëndë, ndaj marr guximin mos t’i përgjigjem, sepse po qe se përgjigjem do të më rihidhërohen ca “miq” që e kultivojnë gegërishten në vend të gjuhës së unjësuar letrare. Është e drejtë e tyre, siç është e drejtë jona të themi se bashkimi i madh këmbëtar krijohet edhe përmes bashkimit të dialekteve, dhe një bashkim i këtillë në plan gjuhësor ka filluar të krijohet që nga viti 1972 e këndej. Të shkruash sot në toskërishte apo gegërishte është njësoj sikur ta ndash gruan nga burri, duke i dhënë secilit nga një shtrat të veçantë.
Ju, më sa dimë, nuk jeni anëtar i Akademisë së Shkencave dhe të Arteve të Kosovës. Mendoni se duke pasur parasysh krijimtarinë tuaj poetike, në radhë të parë si cilësi, por edhe si vëllim, mendoni se ndaj jush është bërë padrejtësi?
Për një anëtarësim të tillë duhet të jesh shkencëtar dhe artist, kurse mua më mjafton fakti që jam anëtar i Lidhjes së Shkrimtarëve të Kosovës, i Lidhjes së Shkrimtarëve të Rumanisë, dhe, sa për t’u vetëlavdëruar një çik, autor shkrimesh të panumërta te Bota sot, Zemra Shqiptare, Gazeta Kritika, Gazeta Shqiptari etj. Për momentin i përmenda vetëm disa gazeta të famshme që i shfletoj rregullisht, sepse kanë sens për seleksionim dhe botim vlerash të mirëfillta letrare, politike dhe publicistike.
